Laaggeletterdheid is al bijna dertig jaar mijn specialiteit. In die tijdspanne heb ik gezien hoe het maatschappelijk bewustzijn over dit fenomeen spectaculair is gegroeid. Van een onderwerp dat vrijwel niet bestond (iedereen keek je vroeger glazig aan als je erover begon) is het een vast thema in de (sociale) media geworden. Houd in een winkelstraat in een willekeurige stad een groepje mensen staande, vraag wat laaggeletterdheid is, en je krijgt zo ongeveer wel een antwoord - hoewel over de exacte juistheid van dat antwoord valt te twisten.
Verrassend dat er na al die jaren toch hardnekkige misverstanden blijven bestaan. Een daarvan vind ik dat laaggeletterdheid te wijten is aan de kwaliteit van ons onderwijs. Op sommige scholen zal ongetwijfeld het nodige aan te merken zijn, en erkend moet worden dat het toenemende mobieltjesbezit onder scholieren en de veeleisende houding van veel ouders een forse uitdaging vormen voor leerkrachten, maar over het geheel genomen lijkt ons onderwijs toch over een taaie veerkrachtigheid te beschikken. Ik wil er maar weer eens een lans voor breken.
Een van de pijlers daarvan is onze goed functionerende leerplicht. We staan er amper bij stil hoe goed - na ruim een eeuw - die machine nog altijd draait, mede door de strakke handhaving daarop. In aanvang een omstreden wet, nu zowat een vaste innerlijke moraal. Vrijwel niemand twijfelt aan het nut en de noodzaak van onderwijs. Ouders die vinden dat hun kinderen net zo goed thuis kunnen blijven, zijn amper te vinden. Naar school gaan is voor ons allemaal heilig; de mindset die het allerbelangrijkst is bij de bestrijding van laaggeletterdheid.
Wie wil ervaren hoe gezegend wij zijn met ons wonderbaarlijk goede onderwijssysteem, moet eens de moeite nemen om naar een ander continent af te reizen. Naar Afrika bijvoorbeeld, het continent waar de top tien van de minst gealfabetiseerde landen te vinden is, met als uitschieter Niger waar maar 2 op de 10 kinderen kunnen lezen. Laaggeletterdheid: wij zien in Europa het topje boven water uitsteken, maar het grootste deel van de ijsberg ligt onzichtbaar in Afrika.
In september - de beroemde Alfabetiseringsmaand - bracht ondergetekende daar een aantal weken door, in Accra, de hoofdstad van Ghana. Dat land doet het relatief goed. Het land kent een leerplicht, hoewel de handhaving ervan geen prioriteit lijkt te hebben. Officieel is 75 procent van de mensen gealfabetiseerd, maar insiders trekken dat in twijfel en suggereren dat maar twee op de vijf kinderen naar school gaan. De regering kent weliswaar ambitieuze programma's voor de uitbreiding van het onderwijs maar in de praktijk ontbreken geld, middelen en adequate planning. Kinderen die naar school gaan, delen het lokaal met soms meer dan 120 andere klasgenoten. De meesten stoppen met school na de basisschool.
De economie functioneert navenant. Het banenspectrum bevindt zich vooral aan de onderkant; wie beter opgeleid is, profiteert daar amper van. Voor veel ouders is het daarom een uitgemaakte zaak: waarom zou je je kind naar school doen, met alle kosten die daarmee gepaard gaan als je weet dat al die studie-inspanning toch niet lonend is. Een vak in de praktijk leren, een handeltje opzetten: het is allemaal veel lonender dan school, is een veelgehoorde klacht..
In de weken dat ik er was, heb ik niemand zien lezen. Als ik zelf las, in een restaurant bijvoorbeeld, kwam men verbaasd bij mijn tafel staan wat ik aan het doen was. Ik heb mensen niet met een krant zien rondlopen, ik heb geen boekhandel aangetroffen. De enige teksten die ik gewaar werd, waren metershoge oproepen op sommige muren om in God te geloven, soms met een tamelijk dreigend karakter: Repend! He will see you!
Een schril contrast dus met Europa. Nu migratie een steeds groter thema wordt, is dit misschien iets dat we in ogenschouw moeten nemen. Er is een toenemend bewustzijn dat de welvaartsbalans in de wereld moet verschuiven, maar dan moeten we ook inzien dat onderwijs daar de basisvoorwaarde voor is.
Wilt u een korte impressie zien van mijn ervaringen met het onderwijs in Ghana? Klik dan op deze link voor onze korte documentaire.